Özet

Bu çalışma, eğitimde teknoloji entegrasyonuna ilişkin kuramsal modellerden biri olan RAT (Replacement–Amplification–Transformation) modelini derinlemesine incelemeyi amaçlamaktadır. 1998 yılında Dr. Joan E. Hughes tarafından geliştirilen RAT modeli, öğretmenlerin teknoloji kullanımını pedagojik ve müfredat hedefleri bağlamında değerlendirebilmeleri için geliştirilmiş bir öz değerlendirme aracıdır. Çalışmada modelin kuramsal temelleri, üç düzeyi (yerine koyma, güçlendirme ve dönüştürme) ayrıntılı olarak ele alınmış, ayrıca Dang ve diğerleri (2012) ile Billingsley ve diğerlerinin (2019) araştırmalarından örneklerle modelin uygulama alanları tartışılmıştır. Bulgular, RAT modelinin yalnızca teknolojinin sınıfta kullanımı değil, öğretim tasarımı ve öğrenme süreçlerinde dönüşüm yaratma kapasitesi açısından da önemli bir kuramsal çerçeve sunduğunu göstermektedir.

Anahtar Kelimeler: RAT modeli, teknoloji entegrasyonu, eğitim teknolojileri, Hughes, dönüştürücü öğrenme

Eğitimde Teknolojik Dönüşümün Tarihsel Süreci

Teknoloji, günümüz dünyasında her geçen gün daha erişilebilir hâle gelmektedir. Bu sebeple de yaşamın hemen her alanında etkin bir rol üstlenmektedir. Sağlıktan ticarete, iletişimden güvenliğe kadar geniş bir yelpazede yer alan teknolojik gelişmeler; iş yapma ve öğrenme süreçlerimizi de köklü biçimde dönüştürmektedir. 2000li yıllardan itibaren bilgisayarların ve internetin yaygınlaşmasıyla birlikte, teknoloji artık hayatın vazgeçilmez bir unsuru hâline gelmiştir. Mekâna bağımlı, devasa boyutlardaki ilk bilgisayarlardan; mobil, taşınabilir ve uygun maliyetli cihazlara geçilmiştir. Bu da teknolojinin toplumsal yapıyı etkileme hızını artırmıştır. Bu dönüşüm, kaçınılmaz olarak eğitim ortamlarının da yeniden şekillenmesini beraberinde getirmiştir.

1980’li yıllarda televizyonun eğitimde kullanımı yeni bir boyut kazandırırken, 1990’lı yıllarda bilgisayarların sürece dahil edilmesi öğrenme ortamlarını tamamen farklılaştırmıştır. İnternetin yaygınlaşmasıyla bilgiye erişim kolaylaşmış, dünya adeta küçülmüş; bilginin üretim ve paylaşım hızı katlanarak artmıştır. Böylece eğitim, küresel ölçekte etkileşimli ve çok boyutlu bir yapıya dönüşmüştür.

Bu dönüşüm yalnızca teknolojideki ilerlemeyle sınırlı kalmamıştır. Artan dünya nüfusu da eğitimi daha karmaşık bir hâle getirmiştir. 1950’lerde 2,5 milyar olan dünya nüfusunun günümüzde 8 milyarı aşması, eğitimde verimlilik arayışını zorunlu kılmıştır. Bu bağlamda teknoloji, insanın ihtiyaç duyduğu becerileri geliştirmede güçlü bir destek aracı hâline gelmiştir. Günümüzde “teknoloji” kavramı, çoğunlukla bilgisayar ve internet tabanlı sistemlerle özdeşleştirilmekte; eğitim ortamlarında da teknoloji denildiğinde genellikle bu araçlar akla gelmektedir. Ancak bu araçların eğitime nasıl, ne ölçüde ve hangi amaçlarla entegre edileceği sorusu, teknoloji kullanımını anlamlı kılan temel tartışma noktasıdır.

Eğitimde Teknoloji Entegrasyonuna İlişkin Modeller

Başlangıçta eğitimde teknoloji kullanımı kavramı ön plandayken, zamanla bu anlayış eğitime teknoloji entegrasyonu kavramına evrilmiştir. Çünkü teknolojinin varlığı tek başına eğitsel dönüşüm yaratmaz; önemli olan onun pedagojik süreçlerle nasıl bütünleştirildiğidir. Bu bağlamda, eğitimde teknoloji entegrasyonunu açıklayan pek çok model geliştirilmiştir.

Toledo’nun (2005) Beş Aşamalı Bilgisayar Teknolojileri Entegrasyonu Modeli öğretmen eğitimine odaklanarak kurumların ve bireylerin teknolojiyi kullanma düzeylerini kademeli biçimde tanımlar. Mishra ve Koehler (2006) tarafından geliştirilen Teknolojik Pedagojik Alan Bilgisi (TPAB) modeli ise, öğretmenin teknoloji, pedagoji ve alan bilgisini bütüncül biçimde ele alarak, etkili teknoloji entegrasyonunun öğretmenin bilgi yapısıyla doğrudan ilişkili olduğunu savunur. Buna karşın, Puentedura (2010) tarafından geliştirilen SAMR modeli, teknolojinin öğrenme sürecine etkisini “yeniden tanımlama” düzeyine kadar çıkararak öğrencinin aktif katılımını vurgular.

RAT Modelinin İncelenmesi

Teknolojinin eğitim ortamlarına entegrasyonu, yalnızca öğretim süreçlerinin niteliğini artırmakla kalmamış, aynı zamanda öğrenme kültürünü de kökten dönüştürmüştür. 1980’lerden itibaren eğitimde teknolojinin rolü giderek artmış, öğretmenlerin teknolojiyle etkileşim biçimi “kullanım” kavramından “entegrasyon” kavramına evrilmiştir (Hughes, 2006). Bu dönüşüm süreci, öğretmenlerin teknolojiyi yalnızca araç olarak değil, pedagojik bir bileşen olarak görmesini gerektirmiştir.

Bu bağlamda geliştirilen modeller arasında RAT Modeli (Replacement–Amplification–Transformation), teknolojinin öğretim süreçlerinde hangi işlevsel düzeylerde konumlandığını açıklayan ilk sistematik çerçevelerden biridir (Hughes, 1998).
Modelin kurucusu Joan E. Hughes, 1990’ların sonunda Michigan State Üniversitesi’nde yaptığı doktora çalışmasında, öğretmenlerin teknoloji destekli öğretim uygulamalarını niteliksel olarak incelemiş ve RAT modelinin temellerini burada atmıştır (Hughes, 2000).

Hughes’un bu çalışması, daha sonra Thomas ve Scharber ile birlikte geliştirilen makalelerde (Hughes, Thomas & Scharber, 2006) kuramsal bir değerlendirme aracı hâline gelmiştir.
Bu ekip, RAT modelini yalnızca öğretmen eğitimi alanında değil, program geliştirme, okul temelli dönüşüm ve öğretmen öz değerlendirmesi gibi daha geniş uygulama alanlarına taşımıştır.

Model, zaman içinde farklı araştırmacılar tarafından da genişletilmiştir:

• Michelle F. Read (2022), RAT modelini yeniden ele alarak modern öğretim teknolojilerinin (özellikle çevrim içi ve harmanlanmış öğrenme ortamlarının) analizinde kullanılabilecek ölçme ve değerlendirme aracı biçimine getirmiştir.
• Dang ve arkadaşları (2012), modeli çevrim içi öğretmen eğitimi bağlamında kullanarak, bir LMS sisteminde kullanılan araçların RAT çerçevesinde nasıl sınıflandırılabileceğini göstermiştir.
• Billingsley, Smith, Smith & Meritt (2019) ise RAT modelini sanal gerçeklik (VR) uygulamalarıyla öğretmen yetiştirme programlarında ilişkilendirmiş, teknolojinin dönüştürücü potansiyelini deneysel olarak analiz etmiştir.

Dolayısıyla RAT modeli, yalnızca Hughes’un orijinal çerçevesiyle sınırlı kalmamış, farklı araştırmacıların katkılarıyla eğitim teknolojilerinde eleştirel değerlendirme ve yenilikçi tasarım süreçlerinde temel bir referans hâline gelmiştir.
Bu yönüyle RAT modeli, eğitimde teknoloji entegrasyonu literatüründe SAMR ve TPACK gibi modellerle birlikte anılan ve kuramsal etki alanını sürekli genişleten bir yapı kazanmıştır.

RAT Modeli: Teknoloji Entegrasyonunun Düzeyleri

Bu modeller arasında Hughes (2005) tarafından geliştirilen RAT Modeli, hem kavramsal sadeliği hem de uygulama süreçlerinde sunduğu pratik bakış açısı ile öne çıkmaktadır. RAT Modeli, eğitimde teknolojinin hangi düzeyde ve nasıl kullanıldığını değerlendirmek için üç temel kategori sunar: Replacement (Yerine Koyma), Amplification (Güçlendirme) ve Transformation (Dönüşüm). Modelin temel amacı, teknolojinin yalnızca sınıf ortamına eklenmiş bir unsur mu, yoksa öğrenme deneyimini yeniden yapılandıran bir bileşen mi olduğunu görünür kılmaktır. Böylece öğretmenlerin teknoloji kullanımına ilişkin pedagojik kararlarını daha bilinçli biçimde vermelerine yardımcı olur.

Replacement (Yerine Koyma) aşamasında teknoloji, mevcut bir öğretim uygulamasının yalnızca dijital karşılığı olarak kullanılır. Bu düzeyde teknoloji öğrenme biçimini veya düşünme yaklaşımını değiştirmez; yalnızca sürecin sunum biçimini dönüştürür. Örneğin, kâğıt üzerinde yapılan bir sınavın çevrimiçi forma aktarılması, ders notlarının defter yerine akıllı tahta üzerinde görüntülenmesi veya çalışma kağıtlarının dijital dosya olarak paylaşılması bu aşamaya örnek olarak gösterilebilir. Bu düzeyde teknoloji, öğretim yöntemini değil, aracını değiştirir.

Amplification (Güçlendirme) aşamasında ise teknoloji öğretme ve öğrenme süreçlerinin verimliliğini artıran bir unsur hâline gelir. Bu aşama, öğrenme sürecine hız, esneklik, erişilebilirlik ve geri bildirim çeşitliliği kazandırır. Örneğin, öğrenme yönetim sistemleri (LMS), çevrimiçi alıştırmalarda otomatik geribildirim sağlayan uygulamalar, öğrencilerin ilerlemelerini takip eden dijital portfolyolar veya veri analizine dayalı ölçme değerlendirme araçları bu düzeye örnektir. Burada teknoloji, eğitim sürecine nicel ve nitel iyileştirme sağlar; ancak öğrenmenin doğasını kökten değiştirmeyebilir.

Transformation (Dönüşüm) aşaması ise RAT Modeli’nin en ileri düzeyini ifade eder. Bu aşamada teknoloji, öğrenme ortamının yapısını, öğrenci rollerini ve bilgiye yaklaşım biçimini yeniden şekillendirir. Öğrenciler bilgi tüketen değil, üreten ve paylaşan aktif katılımcılar hâline gelir. İşbirlikçi çevrimiçi platformlar, proje temelli öğrenme süreçlerini destekleyen dijital ekosistemler, artırılmış gerçeklik  ve sanal gerçeklik uygulamaları, öğrencilerin gerçek dünya problemleri üzerine araştırma yapmalarına olanak tanıyan dijital tasarım araçları bu aşamaya örnek olarak gösterilebilir. Bu düzeyde teknoloji, öğrenme deneyimini yeniden tanımlar.

Sonuç

Sonuç olarak eğitim, pek çok alt kavramı içinde barındıran geniş bir yapıdır. Bu kavramlardan biri olan dersler, kendi disiplinlerine özgü içerik, yöntem ve materyallere sahiptir. Her dersin farklı yapısı, teknoloji entegrasyonunun da derse özel olarak planlanmasını zorunlu kılar. Dolayısıyla teknoloji entegrasyonu, tek tip bir uygulama biçimi değil; her disiplinin doğasına uygun özgün bir uyarlama sürecidir. RAT modeli, bu süreci analiz etmede öğretmenlere ve araştırmacılara sade, uygulanabilir ve pedagojik açıdan güçlü bir bakış açısı kazandırmaktadır.

Kaynakça

Billingsley, G., Smith, S., Smith, S., & Meritt, J. (2019). A systematic literature review of using immersive virtual reality technology in teacher education. Journal of Interactive Learning Research, 30(1), 65–90.

Dang, T. N., Smidt, E., Schumann, J., Funke, L., & Magassouba, Y. (2012). Analyzing CMS affordances through the RAT framework for online language teacher education: A case study. Global Science and Technology Forum.

Hughes, J. (2005). The role of teachers’ knowledge and learning experiences in forming technology-integrated pedagogy. Journal of Technology and Teacher Education, 13(2), 277–302.

Hughes, J., Thomas, R., & Scharber, C. (2006). Assessing technology integration: The RAT–Replacement, Amplification, and Transformation–framework. University of Minnesota Press.

Koehler, M. J., & Mishra, P. (2009). What is technological pedagogical content knowledge (TPACK)? Contemporary Issues in Technology and Teacher Education, 9(1), 60–70.

Puentedura, R. (2010). SAMR: A model for educational technology integration. Retrieved from http://hippasus.com

Read, M. F. (2022). The RAT Technology Integration Model. EdTechnica: The Open Encyclopedia of Educational Technology.

Toledo, C. A. (2005). A five-stage model of computer technology integration into teacher education curriculum. Contemporary Issues in Technology and Teacher Education, 5(2), 177–191.